UNDP Türkiye: Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı Türkiye Temsilciliği’nin hazırladığı Yeni Ufuklar Programı ile bir kez daha karşınızdayız. Bu bölümde, kamu denetçiliğinden diğer bir deyişle ombudsmanlıktan bahsedeceğiz. UNDP Türkiye ve Kamu Denetçiliği Kurumu, ‘Kamu Denetçiliği Kurumu’nun Kurumsal Kapasitesi’nin Güçlendirilmesi’ projesini Mart 2015’te başlattı. 2017 yılına kadar devam edecek bu proje, Avrupa Birliği’ne katılım koşullarını yerine getirmek için Türkiye’deki Kamu Denetçiliği Kurumu’na destek vermek amacıyla idarenin kapasite ihtiyaçlarına ve değerlerine değiniyor. İlgili taraflar ve toplumun bütünü için düzenlenen sosyal etkinliklerle Türkiye’de Kamu Denetçiliği Kurumu’nun yetkileri ve işlevi üzerinde farkındalık düzeyinin artırılması bekleniyor. Kamu Denetçisi Serpil Çakın, Açık Radyo’nun Altın Saatler programına katıldı ve ombudsmanlıktan ve Kamu Denetçiliği Kurumu’ndan söz etti. Serpil Çakın, Kamu Denetçiliği Kurumunu şöyle anlattı:

Serpil Çakın: Kamu Denetçiliği Kurumu ülkemizde yeni bir kurum. Uluslararası bilinen adı Ombudsmanlık. Aslında kamu denetçisi halk için var olan bir kurum ama bizdeki isimlendirme çok da çağırışımı yapmıyor. Kamu Denetçiliği Kurumu’nun ya da ombudsmanlığın hedefi vatandaşın idarelerden kaynaklı şikâyetlerini çözüme kavuşturmak. İdarenin işleyişinden kaynaklı sorunlarını hukuka ve hakkaniyete uygunluk açısından denetlemek, öncelikle uzlaşıyı sağlamak bu çözümün ilk hedefi. Ama uzlaşı sağlanamazsa tavsiyeye dönüştürmek yapılan incelemeyi ve tavsiyede bulunmak idarelere. Vatandaşlarımız bize şikâyette bulunuyorlar, bireyler. Şikâyetlerini alıyoruz. Kamu idarelerinden de bununla ilgili gerekçelerini soruyoruz. O tarafa da dönmek gerekiyor kamu denetçisi objektif bakması gerekiyor olaylara. Devlet kurumlarından da gerekçelerini soruyoruz ve iki tarafı bir araya getirmeye çalışıyoruz. Uzlaştırmaya çalışıyoruz. Varsa eğer bir hatası devlet kurumlarının ya da idarelerinin onlara bunları düzeltmeleri yönünde uyarı da bulunuyoruz. Değiştirmeleri yönünde ya da belki vatandaştan özür dilemeleri yönünde. Sınırlarımız yok bu konuda. Yani istediğimiz şekilde öneri de bulanabiliriz idareye.

UNDP Türkiye: Kamu Denetçiliği Kurumu Haziran 2012’de kuruldu ve 29 Mart 2013 tarihinden itibaren vatandaşlardan şikâyet almaya başladı. Peki, hangi durumlarda vatandaşlar Kamu Denetçiliği Kurumu’na başvurabiliyor? Kamu Denetçisi Serpil Çakın:

Serpil Çakın: Genellikle kamu idarelerinin tüm faaliyet alanlarıyla ilgili şikâyet imkânınız var. Ama sınırlılıkları şunlar: Eğer konu yargıya intikal etmişse biz bakamıyoruz. Yani yargıda bir karar verilmiş ve dava görülüyorsa eğer o konuyla ilgili kamu denetçisi olaya girmiyor. Bunun dışında birkaç tane yine böyle eğer belirli bir konu içermiyorsa, ya da konu daha önce kuruma intikal etmiş ve bir çözüme kavuşturulmuşsa yine incelemiyor Kamu Denetçiliği Kurumu. Ama bunun dışında konu olarak aklınıza gelebilecek işte eğitim-öğretim, sağlık, kamu personel rejimi, çocuk hakları, kadın hakları her konuda bir tarafının idare olduğu her konuda kurumumuza başvurabilirler. Vatandaşlar öncelikle şikâyet ettikleri, sorun yaşadıkları ya da hak ihlalleri olan idareye gidip başvurup sorunun çözülmesi yönünde ya da hatalı işlemin geri alınması, düzeltilmesi yönünde başvuru yapmış olmaları gerekiyor. Eğer bu başvuruyu yapmadan da bizim kurumumuza geldilerse biz yine de iyi niyetle vatandaş adına o başvuruyu ilgili idareye gönderiyoruz. Bu şunun için yapılmış bir düzenleme; idareye bir geri dönüp kendini kontrol etme, hatası varsa düzeltme imkânı veriyoruz. Yani kanun koyucu bu imkânı veriyor. Düşünsün göremediği bir hatası olabilir, bilmeden ya da istemeden yapılmış bir hata olabilir. Ve ya bir daha düşündüğünde düzelteceği bir durum olabilir. Bunları görebilmesi için, değerlendirebilmesi için idareye başvuru koşulu var. İdareye başvurduktan sonra da oradan 60 günlük kanuni cevap süresi var idarelerin biliyorsunuz. 60 gün içinde cevap verirse cevap verdiğinden itibaren, cevap vermez ise de 60 günün bitiminden itibaren 6 ay içerisinde Ombudsmanlık ya da diğer adıyla Kamu Denetçiliği Kurumu’na başvurabilirler.

UNDP Türkiye: Serpil Çakın’ı dinliyorduk. ‘Kamu Denetçiliği Kurumu’nun Kurumsal Kapasitesi’nin Güçlendirilmesi’ projesi amacına ulaşmak için temel olarak şu yolları izleyecek: Etkili kapasite gelişimi için Kamu Denetçiliği Kurumu’nun kabiliyetinin arttırılması; Kamu Denetçiliği Kurumu’nun işleyişi ve yetkileri hakkında kamu farkındalığının yükseltilmesi; Avrupa’daki diğer Kamu Denetçiliği Kurumları’yla bilgi paylaşma platformlarına katılımın çoğalması. Kamu Denetçisi Serpil Çakın, Kamu Denetçiliği Kurumu’na başvuru yapmak isteyenlerin nasıl bir yol izleyeceğini şöyle anlatıyor:

Serpil Çakın: Bize öncelikle bizim web sayfamız aracılığıyla başvurabilirler. Şu anda insanlar interneti çok kullanıyorlar ama eğer internetten girerek Kamu Denetçiliği Kurumu’nun http://www.ombudsman.gov.tr adresinden başvuramayacaklarsa bulundukları yerdeki kaymakamlık ve valiliklere bir dilekçe vermek suretiyle Kamu Denetçiliği Kurumu’na gönderilmek üzere başvurabilirler veya kurumumuza bizzat verebilirler. Ankara’da merkezi var, İstanbul’da ofisi var. Buralara bizzat başvurabilirler, postayla başvurabilirler. Yine kurumun web sayfasında adresleri var. Bu adreslerden başvurabilirler, fax ile başvurabilirler. E-mail ile başvurabilirler ama eğer fax ya da e-mail ile başvuruyorlarsa 15 gün içinde evrakların aslını göndermek durumundalar.

UNDP Türkiye: Serpil Çakın. Peki, Kamu Denetçiliği Kurumu’na gelen şikâyetler nasıl bir inceleme sürecinden geçiyor ve nasıl değerlendiriliyor? Kamu Denetçisi Serpil Çakın’ı dinliyoruz:

Serpil Çakın: Bizim burada uzman bir kadromuz var. Bizim kurumsal yapılanmamız bir baş denetçi ve beş denetçiden oluşuyor ama her beş denetçimizin konu paylaşımı ve alanları var. Ve bu alanlarda da çalışan uzman bir kadromuz var. Bu uzman kadromuz önce gelen şikâyeti inceliyor. Gerekirse vatandaşla görüşüyor, gerekirse idareyle görüşüyor. Öncelikle tabi çözüme yönelik çaba gösteriyoruz. O sorunun ya da hak ihlalinin giderilmesine yönelik çaba gösteriyoruz. Ama bu ikili görüşmelerle sonuç alınamazsa gerekli bilgi belgeyi toplama yönünde her türlü argümanı kullanabiliyoruz. İdareden gerekçelerini sorabiliyoruz. Konuyla ilgili üniversitelerden, sivil toplum kuruluşlarından, herkesten görüş alabiliyoruz. Veya konu teknik bir konuysa eğer bizim de dışımızda özel bir bilgiyi de gerektiren bir konuysa bilirkişiden yardım alabiliyoruz. Konunun tanıkları varsa tanıkları dinleyebiliyoruz. Hatta gerekirse de yerinde inceleme yapabiliyoruz. Bazen öyle durumlar oluyor ki yerine gidip yerinde görmeniz veya tarafları dinlemeniz gerekebiliyor. Yerinde incelemede yapabiliyoruz ve bu incelemelerin hepsini 6 ay içerisinde yapmak zorundayız. Şikâyet bize geldiği, kurum kayıtlarına girdiği andan itibaren 6 ay içerisinde sonuçlandırmak durumundayız. Genellikle sonuçlandırıyoruz. Ama olasıdır ki incelemelerimiz devam ediyor ve sonuçlanamazsa biz 6 ayın sonunda başvuran kişiye bunu bildiriyoruz. Çünkü bu neden önemli kişilerin Kamu Denetçiliği Kurumu’na başvurduğu zaman dava açma süresi duruyor. Dava açma süresi 6 ayın sonunda tekrar başladığı için biz vatandaşlarımıza diyoruz ki 6 aylık inceleme ve araştırma süresi sona ermiştir. Biz incelemelerimizi bitiremedik şu veya bu sebeplerle, sebeplerini izah ediyoruz. Ama sizin dava açma süreciniz başladı diye bildirimini de yapıyoruz. Ama yüzde doksanda biz 6 ay bitmeden sonuçlandırıyoruz başvuruları.

UNDP Türkiye: Serpil Çakın, 2013 yılından beri 18.503 başvuru aldıklarını belirtiyor ve yapılan başvuruların sonuçları ile ilgili şu istatistikleri veriyor:

Serpil Çakın: Bunların yaklaşık 17 bin küsuru de var ama şimdi hatırlayamadım küsuratını sonuçlandırıldı. Yani elimizdeki dosya sayısı şu anda 720 civarında. Bunlar da genellikle farklı şekillerde sonuçlanabiliyor. Bazılarında söylediğim gibi idarelerle görüşmeler yapılıyor. Yani tarafları bir şekilde uzlaştırıyoruz. Veya sorunu bizim girişimlerimizle çözüme kavuşturuyoruz. Bazen hatırlatıyoruz idareye sorumluluklarını, yükümlülüklerini ya da vatandaşın haklarını hatırlatıp bir şekilde sorunu çözüme kavuşturuyoruz. Bazen yine bizim çabalarımızla çözüme kavuştuğu için vatandaş vazgeçiyor şikâyetinden ve bu şekilde sonuçlandırıyoruz. Kimi zaman idari yollarını tüketmemiş oluyor vatandaşlar ve idareye gönderme yapıyoruz. Ve bu gönderme sonucu bizden gidince biraz daha etkili olabiliyor. Ve bu Ombudsmanlık kurumundan başvuru gidince bu etki sebebiyle çözüme kavuşabiliyor. Ve en son ihtimalde de bunların hiçbiri gerçekleşmezse tavsiye kararına dönüşebiliyor. Bu tavsiye kararında da idareye yaptığınız hatalı işlemi düzeltin ya da geri alın veya vatandaştan özür dileyin, tazmin edin gibi çok farklı seçenekler içerebiliyor. Ya da en son tavsiyeyle sonuçlanabiliyor.

UNDP Türkiye: Serpil Çakını dinledik. Bu bölüm ile ilgili görüşlerinizi Twitter üzerinden #yeniufuklar etiketleriyle bizlere iletebilirsiniz. UNDP Türkiye ve Kamu Denetçiliği Kurumu, Mart 2017’ye kadar devam edecek olan projeyle Türkiye’deki insan hakları mekanizmasının güçlendirilmesi için beraber çalışacak. Özetle, Serpil Çakın Kamu Denetçiliği Kurumu’nun Türkiye’deki rolünü şöyle tanımlıyor:

Serpil Çakın: Vatandaşla devleti bir araya getiren, vatandaşın devletiyle diyalog kurmasını sağlayan, iyi niyetli ilişkileri geliştiren, evet bir arabulucu görevi gören vatandaşıyla devleti arasında bir kurum diyebiliriz. Ama şöyle bir etkisi de var. Ombudsmanlık kurumu ya da Kamu Denetçiliği Kurumu toplumsal moral güçten alıyor etkisini. Toplum nezdinde kamuoyu nezdinde kişilerin kamuoyu nezdinde kötü bir kişiliğe ulaşmamak amacıyla kendilerini düzeltme gayesinden alıyor. Yani biraz böyle ahlaki yönü var diyebilirim. Yani bir hukuksal yaptırımı yok. Tavsiye kararları var. Evet, tavsiye kararları uygulanması gereken tavsiye kararları ama toplum nezdindeki o utanmak, çekinmek gibi bilinç veya duygu oluşturmaktan alıyor o yaptırımını. Kişiler biz yurtdışı ziyaretlerimizde şuna ulaşmıştık, ziyaretlerimizdeki görüşmelerimizde. Kamu Denetçiliği Kurumu ya da ombudsmanlık olarak isimlendirilen yurtdışındaki kurumlara bireylerin başvurması bile idareciler açısından başlı başına bir utanç meselesi oluyor. Çünkü insanların zihninde yarattığı bir güç var.

UNDP Türkiye: Kamu Denetçisi Serpil Çakın’ın Açık Radyo’nun Altın Saatler programındaki söyleşisinden alıntıladığımız bu sözleriyle Yeni Ufuklar’ın bu haftalık da sonuna gelmiş oluyoruz. Bu bölümde, kamu denetçiliğinden diğer bir deyişle ombudsmanlıktan bahsettik. Programı İstanbul’da Yodiviki stüdyosunda hazırladık. Programımıza İstanbul’da FM bandında ve internette Açık Radyo’dan, yayın ağımızdaki üniversite radyolarından ve podcast formatında iTunes, Soundcloud, TuneIn, Pure Connect, Yodiviki, Audioboo ve TTNET Müzik üzerinden, ayrıca http://tr.undp.org adresi üzerinden ulaşabilirsiniz. Sosyal medya üzerinde kullanıcı adımız undpturkiye. Tekrar görüşmek dileğiyle, hoşçakalın.